پيشتر پل ارتباطي بين مخاطبان و دست‌اندركاران يك برنامه صرفا خطوط تلفن و صندوق پستي برنامه بود. مخاطباني كه تمايل داشتند با عوامل برنامه در ارتباط باشند و نظرشان را درباره موضوعات مختلف ابراز كنند بايد گوشي تلفن را برمي‌داشتند و با برنامه‌سازان هم‌صحبت مي‌شدند.

راه ديگرش هم اين بود كه دست به قلم بشوند و احساسات و نظراتشان را روي كاغذ بياورند. در حالت اول مخاطبان با مشكل محدوديت خطوط تلفني مواجه مي‌شدند. يك بيننده يا شنونده بايد خيلي خوش‌شانس باشد كه هنگام تماس با برنامه مورد علاقه‌اش با بوق اشغال مواجه نشود. هر چقدر هم كه تعداد خطوط تلفني برنامه افزايش يابد باز هم اين مشكل پابرجاست و تعداد زيادي نمي‌توانند حرف دلشان را به گوش برنامه‌سازان برسانند.

روش نامه‌نگاري هم چندان مثمر ثمر نيست.برنامه‌سازان معمولا به دنبال واكنش‌ها و بازخوردهاي فوري مخاطبانشان هستند. آنها دوست دارند بدانند نظر مخاطب درباره برنامه‌اي كه ‌همان لحظه در حال اجراست چيست. بنابراين نامه‌اي كه پس از چند هفته يا چند ماه به دست سردبير يا تهيه‌كننده يك برنامه برسد، دردي را از او و برنامه‌اش دوا نمي‌كند.

با آمدن فناوري پيامك، برنامه‌سازان ارتباط پستي و تلفني را فراموش كردند و به استقبال اين روزنه ارتباطي‌برتر و مطمئن رفتند. پيامك‌ها به واسطه قيمت پايين و فراگيري زيادشان وسيله‌اي مناسب براي جذب بازخوردهاي مخاطبان محسوب مي‌شوند. برنامه شب‌شيشه‌اي يكي از اولين برنامه‌هايي بود كه از اين فناوري بهره برد. سوالات شب شيشه‌اي هميشه متناسب با مهمان برنامه طراحي مي‌شد. مثلا يكي از سوالات تكراري اين بود كه بازيگر حاضر در استوديو بهترين بازي اش را در كدام فيلم به نمايش گذاشته است.

نتايج اين نظرسنجي براي خود بازيگر هم جذاب بود. چون معياري از ميزان موفقيتش در فيلم‌هاي مختلف ارائه مي‌داد.

پس از آن برنامه 90 بيشترين و بهترين استفاده را از فناوري پيامك برد. 90 به بينندگانش اين فرصت را داد تا درباره مهم‌ترين اتفاقات ورزشي هفته اظهار نظر كنند. اين اظهارنظرها شامل پيش‌بيني درباره وقايع آينده هم مي‌شد. به عنوان مثال بينندگان پيش‌بيني مي‌كردند كه فلان مدير يا تيم فوتبال در مسابقات پيش رويش موفقيتي را كسب خواهد كرد يا نه.

عادل فردوسي‌پور در يكي از برنامه‌هايش به اين نكته اشاره كرد كه پيش‌بيني‌هاي مردم در بيشتر مواقع درست از كار در مي‌آيد.

جملاتي از اين دست كه مردم بهترين و منصف‌ترين داوران هستند را در برنامه 90 زياد شنيده‌ايم.

دقت اين قضاوت وقتي كه گستره بيشتري از مردم در نظرسنجي شركت مي‌كنند، بالاتر مي‌رود. اولين‌بار كه تعداد پيامك‌هاي مردمي 90 مرز يك ميليون نفر را شكست خيلي‌ها متعجب شدند. اما در حال حاضر شركت ميليوني مخاطبان در نظرسنجي اين برنامه به امري عادي بدل شده است.

90 چندين بار از سيستم نظرسنجي‌اش به طرز هوشمندانه‌اي بهره برد. برنامه‌اي كه قرار بود در آن پرطرفدارترين تيم فوتبال ايران تعيين شود بسيار بحث برانگيز شد و تا چند هفته بعد سر و صدا به پا كرد.

اگر يادتان باشد در آن برنامه تيم پرسپوليس راي بيشتري را از آن خود كرد.از آن سو طرفداران تراكتور‌سازي تبريز معترض شدند كه پيامك‌هايشان به برنامه نرسيده و راي و نظرشان لحاظ نشده است. موج اعتراض به‌نظر‌سنجي 90 تا سكوهاي ورزشگاه‌هاي تبريز هم ادامه يافت و تا چند هفته بعد مردم اعتراضشان را نسبت به اين‌نظر‌سنجي اعلام كردند.

فارغ از حاشيه‌ها و جنجال‌هاي پيش آمده مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه نظرسنجي‌هاي مردمي تا چه اندازه مي‌توانند جريان‌ساز و تعيين‌كننده باشند.

نظرسنجي‌ها همچنين مي‌توانند ادامه مسير يك برنامه تلويزيوني را تعيين كنند. در روزهايي كه بحث بر سر توقف يا ادامه اجراي برنامه 90 بود، بينندگان تلويزيوني با ارسال پيامك‌هاي بي شمارشان به مديران تلويزيوني نشان دادند كه خواستار تداوم برنامه 90 با همان سبك و سياق هميشگي هستند.

برنامه‌هاي تلويزيوني ‌چند سال پيش بارها و بارها سراغ افكار عمومي رفته‌اند و نظرات آنها را در رابطه با موضوعات مختلف جويا شده‌اند.

از منظر كارشناسان حوزه ارتباطات، نظرسنجي امري ضروري براي شناخت سمت و سوي سليقه و خواسته افكار عمومي است.

النور سينگر با تمجيد از امر نظرسنجي مي‌گويد: ‌نظرسنجي‌ها هر چقدر هم براي اندازه‌گيري افكار عمومي منحرف‌كننده يا كم حاصل باشند از هر وسيله اندازه‌گيري ديگري كه در اختيار داريم بهتر هستند. چرا كه تنها در اين صورت است كه به نظرات مردم كه به دلايلي ابراز نشده‌اند مي‌توان دست يافت.(لازار، ژوديت، افكار عمومي، ترجمه مرتضي كتبي)

در اين ميان نظرسنجي‌هاي تلويزيوني بهترين روش براي سنجش افكار عمومي به شمار مي‌روند. در برخوردهاي رو در رو وقتي پرسشگر سراغ افراد نمونه انتخابي‌اش مي‌رود همواره احتمال مي‌دهد كه درصدي از خطا در نظرسنجي‌اش وجود داشته باشد. خيلي از افراد در برخورد رودررو به دلايلي از بيان نظر واقعي‌شان پرهيز مي‌كنند. نظرسنجي‌هاي اينترنتي هم به خاطر فراگيري پايين‌شان گزينه مناسبي به شمار نمي‌روند. در اين شرايط برنامه‌هاي تلويزيوني مي‌توانند نظرات واقعي و صريح افكار عمومي را در گستره‌اي وسيع دريافت كنند.

اين كه نظرات مردمي تابع چه مولفه‌هايي هستند خود بحثي جذاب و مفصل است. مي‌توان در مطلبي ديگر به اين نكته پرداخت كه رسانه‌ها، ارتباطات ميان فردي و شرايط اجتماعي هركدام چه سهمي در شكل‌گيري افكار عمومي دارند.

90 اولين نتايج نظرات پيامكي مردم را در نيمه دوم برنامه اعلام مي‌كند. اين اقدام هوشمندانه از آن جهت صورت مي‌گيرد كه ممكن است اعلام نتايج نظرات ديگران بر‌روي نظراتي كه در ادامه برنامه قرار است فرستاده شود، تاثير بگذارد. تجربه نشان داده كه مردم در اظهارنظرهايشان معمولا تابع نظرات غالب جامعه هستند.

اليزابت نئومن، جامعه‌شناس آلمانى طراح مدل مارپيچ سكوت در نظريات اين نكته را تاييد مي‌كند. ايده و پايه مدل اين نظريه‌پرداز آن است كه در بيشتر مواقع افراد كوشش مى‌كنند از داشتن يك نگرش و باور به صورت منزوى و تنها اجتناب كنند.بنابراين فرد به محيط اطرافش چنان نگاه مى‌كند كه بياموزد كدام نظريه حكمفرما و شايع است و كدام نظر كمتر مسلط و رو به زوال است.

معمولا در نظرسنجي‌هاي تلويزيوني كه محبوبيت چند نفر در طول يك دوره زماني مورد پرسش قرار گرفته مردم به گزينه‌اي راي مي‌دهند كه از نظر زماني به آن نزديك‌تر هستند، يعني اگر قرار باشد بين چند فيلم يا چند بازيگر بهترين را انتخاب كنند به سمت گزينه‌هاي جديدتر و تازه‌تر مي‌روند. شايد به اين خاطر كه موضوعات گزينه‌هاي قديمي در ذهنشان كمرنگ شده و عناوين جديد را بيشتر و بهتر به‌خاطر مي‌آورند.

نظرسنجي بايد توسط افراد متخصص طراحي شود‌ وگرنه مخاطب در انتخاب گزينه‌ها سردرگم مي‌شود و نتيجه نهايي نظرسنجي هم نمي‌تواند قابل بهره‌برداري باشد.

برخي اوقات نظرسنجي‌هاي تلويزيوني سراغ سوالاتي مي‌روند كه جوابشان بدون نظرسنجي هم قابل پيگيري است. به عنوان مثال اين سوال كه به نظر شما كدام بازيگر سينما بيشتر به گيشه فيلم‌هاي ايراني رونق داده است‌ نيازي به نظرسنجي ندارد.مي‌توان آمار فيلم‌هاي چند دهه پيش را بررسي كرد و دريافت كه كدام بازيگر پول‌سازتر بوده است.

وقتي آمارها حاكي از آنند كه فيلم‌هاي فلان بازيگر فروش بيشتري داشته‌اند ديگر اتكا به نظرات مردمي بي‌فايده است.

در سايت برنامه تلويزيوني هفت اين سوال مطرح شده است:‌ به نظر شما از بين فيلم‌هاي ذيل كدام پرمخاطب‌ترين بوده‌اند؟

با مراجعه به آمارهاي معاونت سينمايي وزارت ارشاد و در دست داشتن قيمت بليت‌‌ها در هر زمان مي‌توان به رقم دقيق تعداد مخاطبان هر فيلم دست يافت. براي اين كار نياز به يك دستگاه ماشين حساب معمولي داريم كه با انجام يك عمل تقسيم ساده به تعداد مخاطبان دست يابيم.

نظرات مردمي يا آمارها را تاييد مي‌كنند يا آنها را زير سوال مي‌برند كه در هر دو صورت داده‌هاي جديدي در اختيار طراح نظرسنجي قرار نمي‌دهند. بعضي وقت‌ها پاسخ صحيح در ميان گزينه‌هاي مطرح شده ديده نمي‌شود و برخي اوقات دو يا چند گزينه مي‌توانند به عنوان پاسخ‌هاي درست انتخاب شوند، اما رايج‌ترين اشتباه در طراحي سوالات نظرسنجي اين است كه گزينه‌هاي مطرح شده با هم تداخل دارند.

به عنوان مثال از مردم پرسيده‌اند كدام عامل باعث تحول سينماي ايران مي‌شود و در پاسخ، دو گزينه فعال شدن بخش خصوصي و انتخاب سوژه‌هاي روز را قرار داده‌اند. در صورتي كه بخش خصوصي فعال شود، اين بخش به سمت انجام اقداماتي مي‌رود كه در گزينه‌هاي ديگر پيش‌بيني شده است. در اين شرايط مخاطب سردرگم مي‌شود كه دقيقا كدام گزينه را انتخاب كند‌ چون هر دوي آنها مي‌توانند درست باشند.

ديگر گزينه اين سوال نظارت و دقت بيشتر بر روي توليدات‌ است. احتمالا معناي اين گزينه اين است كه دولت نظارت بيشتري ‌روي فيلم‌ها داشته باشد و كارگردان‌ها با دقت بيشتري فيلم‌هايشان را بسازند. در اين صورت مي‌توان اين گزينه را به دو گزينه مجزا تبديل كرد. ضمن اين كه نظارت بيشتر دولت هميشه منجر به بالا رفتن كيفيت فيلم‌ها نمي‌شود. خيلي اوقات نظارت‌هاي دست و پاگير دولتي راه را بر خلاقيت فيلمسازان مي‌بندند و اجازه نمي‌دهند فيلمساز محصول مطلوب مورد نظرش را ارائه دهد. پس در برابر اين گزينه بايد گزينه ديگري با عنوان نظارت كمتر هم مطرح شود.

بعضي وقت‌ها سوالات به گونه‌اي طراحي مي‌شوند كه فقط تعداد محدودي از بينندگان مي‌توانند در آن شركت كنند. مثلا از بينندگان پرسيده مي‌شود به نظر شما دليل موفقيت فلان سريال چه بوده است. در اين حالت مشخص نيست كه تكليف بينندگاني كه آن سريال را نپسنديده‌اند چيست.

كساني كه معتقدند سريال مورد نظر موفق نبوده است، نمي‌توانند جزو شركت‌كنندگان اين نظرسنجي باشند. يك نظرسنجي خوب تلويزيوني مي‌تواند مديران فرهنگي و اجتماعي كشور را در برنامه ريزي هايشان راهنمايي كند. نظرسنجي ايده‌آل نظرسنجي‌اي است كه به درستي طراحي شده باشد و نتايجش براي دست‌اندركاران حوزه‌هاي مختلف راهگشا و كاربردي باشد.